Άρθρο του κτηνιάτρου, Τσατσακούλια Φώτη: Μια επιζωοτία χωρίς άμυνες: Η ευλογιά στη Θράκη

Στις κτηνοτροφικές μονάδες της Θράκης δεν ακούγονται πλέον κουδούνια. Δεν ακούγονται βελάσματα. Νεκρική σιγή.

Η ευλογιά των αιγοπροβάτων σαρώνει τη Θράκη με ρυθμούς που ξεπερνούν τα αντανακλαστικά της Πολιτείας και τις αντοχές των ανθρώπων της υπαίθρου. Η νόσος δεν είναι καινούρια. Όμως ο τρόπος που επανεμφανίστηκε – και κυρίως, ο τρόπος που αντιμετωπίζεται – απειλεί να τινάξει στον αέρα ολόκληρο τον παραγωγικό ιστό της περιοχής.

Τριανταπέντε συναπτά έτη στο κτηνιατρικό επάγγελμα στην πράξη και όχι στο γραφείο, αισθάνομαι την ανάγκη – και την ευθύνη – να μιλήσω όχι μόνο ως επιστήμονας, αλλά και ως αυτόπτης μάρτυρας της φθοράς που αφήνει πίσω της η νόσος: στα ζώα, στις μονάδες, στους ίδιους τους ανθρώπους. Βλέπω, ακούω και καταγράφω καθημερινά μια αλήθεια που δεν χωράει σε δελτία Τύπου: ο κτηνοτρόφος της Θράκης αιμορραγεί. 

Τη στιγμή που γράφεται αυτό το άρθρο, θανατώνεται εκτροφή με παραπάνω από 800 πρόβατα στην περιοχή του Κοσμίου. Μία πρότυπη κτηνοτροφική μονάδα, από τις πλέον παραγωγικές στην περιοχή. Μέχρι πρότινος παρήγαγε 180 τόνους γάλα ετησίως-με στόχο φέτος τους 200 τόνους, όχι όμως πλέον. Πίσω από τους αριθμούς όμως βρίσκονται άνθρωποι: ο 32χρονος κτηνοτρόφος της μονάδας, σε λίγους μήνες πατέρας, μένει χωρίς κοπάδι, χωρίς εισόδημα, χωρίς προοπτική. Η μονάδα του εκκενώνεται. Τα ζώα θανατώνονται. Ο κόπος του, ο ιδρώτας του, η επένδυσή του – όλα μηδενίζονται. Δυστυχώς, δεν είναι η εξαίρεση, αλλά η εικόνα πολλών.

Σήμερα, η διαχείριση της νόσου εξαντλείται στη διαπίστωση εστιών και στη μαζική θανάτωση. Παράλληλα, η δημόσια ρητορική στρέφεται σχεδόν αποκλειστικά κατά των κτηνοτρόφων, επιρρίπτοντας τους ευθύνες για μη τήρηση των προβλεπόμενων μέτρων. Όμως η Πολιτεία έχει πράξει αυτά που της αναλογούν; Η πολιτεία εφαρμόζει την κλασική συνταγή: θανάτωση, απολύμανση, καραντίνα. Σωστά, σε αρχικό στάδιο. Όμως όταν η νόσος έχει διαφύγει τον έλεγχο, όταν τα κρούσματα αυξάνονται, όταν η διασπορά είναι δεδομένη – τότε αυτή η προσέγγιση δεν επαρκεί. Και η εμμονή σ’ αυτήν οδηγεί όχι μόνο σε σφαγές ζώων, αλλά στη σφαγή της κτηνοτροφίας εν γένει.

Ας ανατρέξουμε στα γεγονότα. Το πρώτο κρούσμα εντοπίζεται στις Φέρες, στις 20 Αυγούστου 2024. Παρόλα αυτά, στις 3 Σεπτεμβρίου, μόλις δεκαπέντε ημέρες αργό-τερα, και πάλι στις Φέρες, πραγματοποιείται κανονικά η Αγροτική Έκθεση Φερών, με τη συμμετοχή πλήθους αγροτών, κτηνοτρόφων και πολιτικών προσώπων. Δεν κρίθηκε σκόπιμη η αναβολή της, παρότι το νόσημα είχε ήδη εμφανιστεί, μάλιστα νόσημα υψηλής μεταδοτικότητας, και κυρίως σε έκθεση που συνδέεται άμεσα με τη ζωική παραγωγή. Ούτε αναστολή, ούτε περιορισμός, ούτε αυστηρά υγειονομικά μέτρα. Το πρώτο χαμένο στοίχημα, αφού γίνεται εύκολα αντιληπτό από τον καθένα πως η διεξαγωγή της έκθεσης αποτέλεσε επιδημιολογικό σφάλμα.

Όμως η ευθύνη δεν τελειώνει εκεί. Γίνεται συχνά λόγος για μετάλλαξη του ιού, που υποτίθεται εξηγεί την ένταση της φετινής εξάπλωσης. Ως κτηνίατρος, σέβομαι την επιδημιολογική έρευνα, αλλά θα μου επιτρέψετε να παρατηρήσω ότι δεν υπάρχει επαρκής επιστημονική τεκμηρίωση για κάτι τέτοιο. Αντιθέτως, αυτό που έχει "μεταλλαχθεί" με σαφήνεια είναι η πολιτική αποζημιώσεων. Η τιμή αποζημίωσης, σε συνδυασμό με την απουσία διαφοροποίησης μεταξύ παραγωγικών και μη παραγωγικών μονάδων, δημιουργεί συνθήκες που, σε ορισμένες περιπτώσεις, λειτουργούν ως κίνητρο και όχι ως αντικίνητρο. Η ισοπεδωτική προσέγγιση – η ίδια αποζημίωση για τον ενεργό παραγωγό και τον «τυπικά παρόντα» παραγωγό – είναι άδικη, και επιπλέον, επιδημιολογικά επικίνδυνη. Η δίκαιη προσέγγιση των αποζημιώσεων, κατά τη γνώμη μου, οφείλει να βασίζεται σε αντικειμενικά στοιχεία, όπως τιμολόγια, παραγωγικά στοιχεία, έμπρακτη δραστηριότητα των τελευταίων ετών.

Ένα άλλο ουσιώδες κενό αφορά τις ζωοτροφές. Όταν θανατώνεται ένα κοπάδι, καμία μέριμνα δεν λαμβάνεται για την καταγραφή των αποθεμάτων σε ζωοτροφές. Αυτό επιτρέπει τη μετέπειτα ανεξέλεγκτη διακίνηση τους, εντός ή εκτός ζώνης καραντίνας, με αυξημένο κίνδυνο εξάπλωσης. Επίσης, δεν αποζημιώνεται η σίτιση των έγκλειστων ζώων. Πώς λοιπόν μπορεί να εφαρμοστεί πραγματικά ο περιορισμός μετακίνησης και ο εγκλεισμός, όταν ο κτηνοτρόφος δεν έχει τη δυνατότητα να ταΐσει τα ζώα του;

Ο έλεγχος εφαρμογής των μέτρων είναι σχεδόν ανύπαρκτος. Η αστυνομία, η θυρο-φυλακή και άλλες αρμόδιες αρχές δεν ενεργοποιήθηκαν έγκαιρα για τον έλεγχο των περιοχών καραντίνας. Ομοίως, τα μέτρα απολύμανσης, όπως οι ψεκασμοί χωματόδρομων με 40 βαθμούς θερμοκρασία ή οι πρόχειρες τάφροι χωρίς έλεγχο σύστασης απολυμαντικού, είναι ατελέσφορα. Ουσιαστική προστασία απαιτεί απολυμαντικά τούνελ στα σύνορα, απολυμαντικές τάφρους με επιτήρηση και πλήρη απολύμανση όλων των οχημάτων που σχετίζονται με τη ζωική παραγωγή.

Το ίδιο ισχύει και για τη μετακίνηση των συναδέλφων εκτιμητών του ΕΛΓΑ, με έδρα την Αλεξανδρούπολη, οι οποίοι εκπληρώνοντας το καθήκον της εργασίας τους κινούνταν εντός της Θράκης για εκτιμήσεις, ενώ υπήρχαν ενεργά κρούσματα. Η επιδημιολογική λογική θα υπαγόρευε προσωρινή αναστολή και εκτίμηση της ζημιάς βάσει του ιστορικού χωρίς μετακινήσεις. Όσο για την αναμονή των αποτελεσμάτων των δειγμάτων, αυτές επιτρέπουν τη διασπορά της νόσου ακόμα και σε κοπάδια με εμφανή συμπτωματολογία. Παράλληλα, οι ίδιοι εκδοροσφαγείς που θανατώνουν τη μία μέρα κάποιο κοπάδι, την επόμενη δουλεύουν στα σφαγεία της περιοχής ή γειτονικού νομού.

Ο αείμνηστος καθηγητής μου στην Κτηνιατρική του ΑΠΘ, Ορέστης Παπαδόπουλος, στο εγχειρίδιο του «Λοιμώδη Νοσήματα», αναφέρει κατά λέξη: “Α. Αυστηρότατη α-πομόνωση του ποιμνίου αμέσως μόλις τεθεί υποψία ευλογιάς και θανάτωσή του μό-λις τεθεί η διάγνωση (stamping out). Β. Εμβολιασμός όλων των προβάτων της περι-οχής. Η μέθοδος του stamping out (θανάτωση όλου του ποιμνίου) γίνεται επιζήμια όταν η επιζωοτία έχει πάρει μεγάλη έκταση”. Σήμερα βρισκόμαστε ακριβώς σε αυτό το σημείο. Εμείς επιμένουμε σε μέτρα που ήδη δεν αποδίδουν. Οι απολυμάνσεις γί-νονται βιαστικά, τα οχήματα μπαινοβγαίνουν ανεξέλεγκτα στις μονάδες ένω οι ζωο-τροφές παραμένουν χωρίς καταγραφή και κυκλοφορούν στην περιοχή. Την ίδια στιγμή, οι πληγέντες μένουν χωρίς βοήθεια: χωρίς ενίσχυση για ζωοτροφές, χωρίς προσωρινό εισόδημα, χωρίς προοπτική επανεκκίνησης.

Ταυτόχρονα, η επιστροφή των μονάδων σε λειτουργία είναι ασαφής αναφορικά με το χρονικό διάστημα που απαιτείται για επανέναρξη. Γίνεται λόγος για 6 μήνες, χωρίς ωστόσο να ορίζεται ρητώς το εναρκτήριο σημείο του εξαμήνου(6 μήνες από την στιγμή της θανάτωσης, από το τελευταίο κρούσμα στον νομό, στην Περιφέρεια, στην χώρα ;). Στο μεταξύ, οι πληγείσες οικογένειες παραμένουν χωρίς εισόδημα, χωρίς ασφαλιστική κάλυψη, χωρίς προοπτική. Ένα προσωρινό ταμείο ανεργίας για τους κτηνοτρόφους αυτών των μονάδων δεν θα ήταν λύση οριστική, αλλά θα ήταν ένδειξη ευαισθησίας.

Ακούμε συχνά ότι ενδέχεται να υπάρξουν επιπτώσεις στις εξαγωγές φέτας λόγω της ευλογιάς. Όμως, με τον ρυθμό που εξελίσσεται η κατάσταση, πολύ φοβάμαι πως το πρόβλημα θα είναι βαθύτερο: δεν θα υπάρχει πλέον επαρκής πρώτη ύλη — δηλαδή γάλα — για να παραχθεί φέτα.

Η παραγωγική βάση συρρικνώνεται μέρα με τη μέρα, καθώς εκατοντάδες παραγωγοί οδηγούνται στην έξοδο από το επάγγελμα, χωρίς προοπτική επανόδου και χωρίς στρατηγική ανάκαμψης.

Παράλληλα, αναφέρεται συχνά ότι το ποσοστό των θανατώσεων παραμένει χαμηλό σε σχέση με το συνολικό ζωικό κεφάλαιο της χώρας. Όμως, εγείρεται ένα σοβαρό ερώτημα: πόσο ακριβή και αξιόπιστα είναι τα δεδομένα στα οποία βασίζονται αυτοί οι υπολογισμοί; Η εμπειρία της πράξης συχνά δείχνει διαφορετική εικόνα απ’ ό,τι παρουσιάζεται μέσα από τους επίσημους αριθμούς.

Τελειώνοντας, το μεγάλο ερώτημα που παραμένει αναπάντητο είναι το εξής: όταν –και αν– επανιδρυθεί μία εκτροφή, ποιος διασφαλίζει ότι μέσα σε έναν μήνα ο κτηνοτρόφος δεν θα έρθει ξανά αντιμέτωπος με το ίδιο πρόβλημα; Κι αν συμβεί, αυτό δεν θα είναι απλώς ένα ακόμη πλήγμα — θα είναι το τελειωτικό χτύπημα, οικονομικό, ψυχολογικό, και κοινωνικό.

Σε αυτό το πλαίσιο, η πολιτεία οφείλει να πάρει μια καθαρή στρατηγική απόφαση:

ή

Να χαρακτηρίσει ολόκληρο τον Έβρο ως ειδική ζώνη, δίνοντας κίνητρα για μετάβαση των κτηνοτρόφων σε άλλες μορφές απασχόλησης, με κρατική στήριξη, παίρνοντας υπόψη και τον κίνδυνο που ελλοχεύει από τα κρούσματα αφθώδους πυρετού που υπάρχει αυτή την στιγμή στα μικρασιατικά παράλια

ή

Να εφαρμόσει σχέδιο εμβολιασμού στον πληθυσμό αιγοπροβάτων της Θράκης, εφόσον φυσικά υπάρξει διαθεσιμότητα εμβολίου. (Αν υπήρχε ενδιαφέρον από κάποια πολυεθνική φαρμακευτική, πιθανώς αυτό να είχε ήδη συμβεί.)

Σε περίπτωση εμβολιασμού στην Θράκη, η φέτα που παράγεται από το γάλα των παραγωγών της περιοχής δεν θα εξάγεται αλλά θα καταναλώνεται στην ελληνική επικράτεια. Και αν έχουμε διαφορά στην τιμή στον παραγωγό ή απόκλιση εισοδήματος στον μεταποιητή θα πρέπει να καλύπτεται εξ ολοκλήρου από το ελληνικό δημόσιο, στο πλαίσιο μιας δίκαιης και διαφανούς κρατικής παρέμβασης.

Διότι δεν πρόκειται μόνο για τη διαχείριση μιας νόσου• πρόκειται για τη διάσωση ενός τρόπου ζωής, ενός ολόκληρου παραγωγικού μοντέλου, και τελικά μιας περιοχής που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της χώρας.

Η ευλογιά των αιγοπροβάτων δεν είναι απλώς μια ζωονόσος· αποτελεί δείκτη ετοιμότητας και αντανακλαστικών του συστήματος απέναντι σε κρίσεις που πλήττουν όχι μόνο το ζωικό κεφάλαιο αλλά και τον κοινωνικό ιστό της υπαίθρου.

Η αντιμετώπιση δεν μπορεί να βασίζεται μόνο σε μέτρα καταστολής. Απαιτείται ολοκληρωμένο σχέδιο πρόληψης, διαχείρισης και αποκατάστασης, με σεβασμό προς τον παραγωγό και τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής. Η κτηνοτροφία δεν είναι απλώς οικονομική δραστηριότητα· είναι κρίσιμος κρίκος της επισιτιστικής επάρκειας, της κοινωνικής συνοχής και της συνέχειας της ζωής στην ύπαιθρο.

Η σημερινή κρίση θέτει μπροστά μας ένα ερώτημα: θέλουμε να διατηρήσουμε τη ζωική παραγωγή σε αυτόν τον τόπο ή θα τη βλέπουμε σταδιακά να εγκαταλείπεται; Η απάντηση δεν μπορεί να δοθεί με ευχολόγια, αλλά με σοβαρότητα, δίκαιη μεταχείριση και τεχνική επάρκεια. Ευχαριστώ για την φιλοξενία και ο Θεός βοηθός, γιατί από εκεί έχουμε μόνο ελπίδα, από πουθενά αλλού!!!

Τσατσακούλιας Φώτιος

Κτηνίατρος